การอ่าน และ การจดบันทึกหมากใน หมากรุกสากล

            กาลครั้งหนึ่งไม่ค่อยนานเท่าไร ขณะที่ผมนั่งรอคิวอยู่ในโรงพยาบาล มีผู้หญิงวัยกลางคน คนหนึ่งพูดขึ้นมาว่า

"นี่หนู..รู้มั้ยว่าภาษาจีนนี่อ่านไปทางขวามือ หรืออ่านจากบนลงล่างล่ะ"
"ทำไม..หรือครับ" ผมตอบ
"นี่ไง ป้าสวดมนต์ ไม่รู้ป้าสวดถูกหรือผิดน่ะ แบบว่ากลัวผิด" พลางชี้ให้ดูที่หนังสือที่ป้าแกถืออยู่ เป็นภาษาจีน
"เอ่อ..น่าจะอ่านลงนะครับ" ผมตอบแบบไม่แน่ใจนัก พลางคิดถึงหนังจีนที่เคยดู(คิดเอาเองว่าอ่านจากบนลงล่าง เหอๆๆๆ)
"ที่จริงผมไม่รู้ภาษาจีนหรอกครับ แต่คิดว่าอ่านจากบนลงล่างนะครับ"ตอบแบบเชื่อมั่นมาก..เหอะๆ
"อ้าว..ป้า เห็นหนูอ่านอยู่นิ" ป้าพูดพร้อมกับเอานิ้วชี้จิ้มมาที่หนังสือที่ผมกำลังถืออยู่
ผมหัวเราะในใจดังลั่น "โฮ่ๆๆๆ โธ่ป้านี่มันหนังสือหมากรุกสากล" 

ที่ป้าแกเห็นผมอ่านจะคล้ายๆ รูปด้านล่างครับ

คงจะจำกันได้นะครับว่าในตอนแรกๆที่ผมแนะนำว่ากระดานที่เราเล่นหมากรุกสากล นั้นมี rank และ file ทีนี้ล่ะคือประโยชน์ของมัน ก่อนอื่นเรามาทบทวนกันสักเล็กน้อย

file = แนวตั้ง กำกับด้วยตัวอักษร A-H
rank = แนวนอน กำกับด้วยตัวเลข 1-8

จากรูปข้างบน(เพื่อนๆ ที่ติดตามมาแต่ต้นคงคุ้นเคยกับสัญลักษณ์ กันมาแล้วนะครับ ผมให้ดูทั้งตัวที่เล่นกันจริงๆ กับสัญลักษณ์แทนในบอร์ด) จะเห็นว่ามีรูปม้า บิชอพ ควีน ฯลฯ เพราะหมากรุกสากล นั้นมีคนเล่นกันทั่วทุกมุมโลกตำราส่วนใหญ่จึงใช้เป็นสัญลักษณ์แทนตัวอักษร *แต่ละชาติก็ใช้ภาษาต่างกันอย่างที่ผมเคยบอกนั่นแหล่ะว่า แม้แต่ตัวหมากก็ยังเรียกชื่อต่างกัน ทำให้การบันทึกหมากนั้นเวลาใช้เป็นตัวอักษรก็ไม่เหมือนกัน เริ่มงงแล้วใช้มั้ยล่ะครับ  ไปดูตัวอย่างกันเล้ยยครับ

หมากทุกตัวมีอักษรย่อประจำตัวดังนี้ (ยกเว้น พอน)

- คิง (King) = K

- ควีน (Queen) = Q

- รู้ค (Rook) = R

- บิชอพ (Bishop) = B

- ม้า (Knight) = N

*หมายเหตุ อย่างที่ผมบอกแหล่ะครับบางชาติไม่ได้ใช้อักษรย่อเหมือนที่ผมบอกเพราะว่าเขาเรียกชื่อคนละแบบ จึงใช้ชื่อย่อต่างกันไป แต่ภาษาอังกฤษถือว่าเป็นสากลที่สุด

ครับทีนี้เรามาดูกันว่าหมากรุกสากล อ่านและเขียนอย่างไรไปดูรูปกันครับ

ภาพข้างบนนี้เพื่อนๆจะเห็นว่าผมลากพิกัดจาก file-e และ rank-4 เราก็จะได้ตำแหน่งของช่องตาเดินหมากรุก ตำแหน่งนี้เราเรียกว่า "e4" (อีสี่นะครับ ไม่ใช่ สี่อี อิๆ)ส่วนช่องอื่นๆ เพื่อนๆก็ลองลากพิกัดดูกันครับ

รูปนี้เป็นตำแหน่งเมื่อเริ่มเกม เพื่อนๆคงเห็นจนชินตาละ

ที่นี้ฝ่ายขาวเดิน พอน จากตำแหน่ง e2 ไปยัง e4 (ยังจำได้ไหมว่า ฝ่ายขาวเป็นฝ่ายเริ่มเกมก่อนเสมอ)
เราสามารถบันทึกได้ว่า 1.e4
อธิบายได้ดังนี้
- เลข 1 หมายถึงตาเดินแรก
- e4 หมายถึง เราเดินพอนไปตำแหน่ง e4 (อย่างที่ผมกล่าวตอนแรกครับว่า พอนไม่มีอักษรประจำตัว เวลาเราเขียนตำแหน่งเฉยๆ เราจึงทราบได้ทันทีว่าหมายถึงการเดินพอน)

ต่อมาฝ่ายดำเดิน โดยเดินพอนจากตำแหน่ง d7 ไปยัง d5
เราสามารถบันทึกได้ว่า 1...d5
อธิบายได้ดังนี้
- เลข 1 แล้วมีจุดสามจุดตามหลัง หมายถึงเป็นตาเดินแรกของฝ่ายดำ
- d5 หมายถึง เดินพอนไปตำแหน่ง d5

แต่เมื่อเราบันทึกรวมกันจะได้ว่า
1.e4 d5 (เพื่อนๆอาจงง ทำไมทีนี้ไม่มีจุดสามจุดล่ะ คือเมื่อเรากล่าวถึงตาเดินของดำลอยๆ ไม่พูดถึงขาวเราต้องใส่จุดสามจุดเสมอเพื่อบอกว่า นี่อ่ะตาดำเดินนะ

ในรูปด้านบนเป็นรูปจากตอนที่แล้ว หลังจากขาวและดำเดินไปฝ่ายละ 1 ตาดังนี้
1.e4 d5

2.exd5

อธิบายได้ว่า
- ในตาเดินที่สองของฝ่ายขาว ขาวเดินพอนที่ตำแหน่ง e4 กินพอนของดำที่ตำแหน่ง d5
- เราใช้เครื่องหมาย " x " แทนความหมายว่า "กิน"

2...Qxd5
อธิบายได้ว่า
- ในตาเดินที่สองของฝ่ายดำ ดำเดินควีนที่ตำแหน่ง d8 กินพอนของขาวที่ตำแหน่ง d5
- โปรดสังเกตว่าควีนมีสัญลักษณ์แทนตัวมันเองคือ "Q"

3.Nc3
อธิบายได้ว่า
- ในตาเดินที่สาม ขาวเดินไนท์ไปตำแหน่ง c3

3...Qa5
อธิบายได้ว่า
- ในตาเดินที่สามของฝ่ายดำ ดำเดิน ควีน จากตำแหน่ง d5 ไป a5

4.Nge2
อธิบายได้ว่า
- ในตาเดินที่สี่ ของฝ่ายขาว ขาวเดินไนท์ไปตำแหน่ง e2
- ข้อสังเกตที่สำคัญนะครับ ในรูปนี้ไนท์ทั้งสองตัวของฝ่ายขาวสามารถเดินไปยังตำแหน่ง e2 ได้ เราจึงต้องระบุด้วยว่าไนท์ตัวไหนกันแน่ที่เดินไปยัง e2 ในที่นี้คือ ไนท์ที่ g1 หรือเราอาจกล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่า Ng1-e2 แต่เราเขียนสั้นๆว่า Nge2 ก็เข้าใจกันนะครับ 

ยังมีอีกตัวอย่างที่น่าสนใจครับ..

     เพื่อนๆลองพิจารณารูปข้างบนนี้แล้ว คิดว่าถ้าผมจะเดิน ไนท์จาก d3 ไป f4 ผมต้องบันทึกตาเดินว่าอย่างไรครับ
ติ๊กต่อกๆ ..ติ๊กต่อกๆ ..อ่ะๆๆ ตอบได้แล้วครับ
คำตอบคือ........N3f4 ครับ หรือเขียนเต็มๆว่า Nd3-f4 โปรดสังเกตว่า ไนท์ทั้งสองตัวอยู่บนไฟล์เดียวกันคือ ไฟล์ d เราจึงใช้ ตำแหน่งของ rank มาช่วยบอกตำแหน่ง ในที่นี้คือ rank 3 โอ๊ะๆอย่าเพิ่งขมวดคิ้วสิ ค่อยๆดูแล้วจะรู้ว่ามันง่ายจิ๊ดเดียว

ยังมีสัญลักษณ์อื่นๆที่สำคัญอีกดังนี้ครับ

x = กิน (Captures)
+ = รุก (Check)
# = รุกจน (Checkmate)
0-0 = เข้าป้อมฝั่งคิง (Castles Kingside)
0-0-0 = เข้าป้อมฝั่งควีน (Castles Queenside)
! = ตาเดินที่ดี (Good move)
!! = ตาเดินที่ดีมาก สวยงาม (Brilliant move)
? = ตาเดินที่ไม่ดี (Poor move)
?? = ตาเดินที่ผิดพลาดอย่างมหันต์ (Blunder move)
!? = ตาเดินที่น่าสนใจ (Interesting move)
?! = ตาเดินที่น่าสงสัย (Dubious move)

ซึ่งเพื่อนๆ จะได้พบต่อไปครับ วันนี้ลาไปก่อน